اختلالات یادگیری
رابطه اختلال بیان نوشتاری با توجه شنیداری
شهریور
در این مقاله قصد داریم به ارتباط بین اختلال بیان نوشتاری با توجه شنیداری بپردازیم. در ابتدا سعی می‌کنیم تعریفی از بیان نوشتاری داشته باشیم و علل و علائم اختلال بیان نوشتاری را شرح دهیم تا شما بیشتر با آن آشنایی پیدا کنید و بعد از آن سعی می‌کنیم تا ارتباط آن را با توجه شنیداری بررسی کنیم و درنهایت راهکارهایی برای تقویت توجه شنیداری کودک و بیان نوشتاری او مطرح کنیم.
بیان نوشتاری چیست؟
نوشتن یا بیان نوشتاری، فرآیند انتقال تفکر روی کاغذ می‌باشد و عالی‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین مهارت زبانی انسان به شمار می‌رود. یکی از اساسی‌ترین راه‌های ارتباطی افراد با جهان اطراف نوشتار است و در عصر جدید تاثیر بسیاری بر پیشرفت زندگی کودکان خواهدداشت.
قطعا شروع به نوشتن برای همه‌ی کودکان دشوار خواهد بود. نوشتن نیاز به کسب مهارت‌های جدید و به کارگیری آن‌هاست.
نوشتن مستلزم به کارگیری سه دسته مهارت زیر می‌باشد:
• مهارت‌های مکانیکی مثل: دست‌خط، هجی کردن، علائم نشانه‌گذاری
• مهارت‌های زبانی مثل: دستور زبان و درک معانی کلمات
• مهارت‌های تفکر مثل: ایجاد ارتباط بین مفاهیم گوناگون
اختلال بیان نوشتاری
این اختلال در ابتدا با نام اختلال مربوط به رشد در نگارش بیانی، مطرح شد و مشخصه‌ی اصلی آن این است که مهارت‌های نوشتاری با سن فرد و هوش و تحصیلات او تناسب ندارد. مشکل در بیان نوشتاری قطعا بر پیشرفت تحصیلی یا فعالیت‌های روزمره‌ای که نیازمند مهارت‌های نوشتاری هستند تاثیر می‌گذارد.
به طور کلی مشکلات عمده در زمینه نوشتن به سه دسته تقسیم می شوند:
1. نارسا یا بد خط نویسی
2. اختلال در نوشتن املاء (این اختلال می‌تواند توسط مهارت‌های زبانی مثل: مهارت‌های واج‌شناسی و مهارت‌های حرکتی به ویژه بینایی-حرکتی مشخص شود.)
3. اختلال در نوشتن انشاء
نتایج متعددی از تحقیقات کارشناسان مختلف درباره اختلال بیان نوشتاری بدست آمده که تعدادی از آن‌ها را در زیر بیان می‌کنیم.
از جمله نشانه‌های اختلال بیان نوشتاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• اشکال در هجی کردن کلمه‌ها
• مشکل در بیان افکار خود طبق قواعد دستور زبان (متناسب با سن کودک)
• اشتباهات متعدد دستور زبان هنگام نوشتن جمله‌ها و همینطور هنگام ارائه شفاهی آن‌ها
• ضعف در استفاده از علائم نشانه‌گذاری
• مشکل در درست کردن پاراگراف
• دست‌خط بد
فعالان دیگری وجود دارند که بیان می‌کنند: «دانش‌آموزان دارای اختلال، در نوشتن حروف هم‌آوا در زبان فارسی (مثل: ز، ض، ظ) مشکل دارند و این امر به دلیل ضعف حافظه فعال و حافظه دیداری آن‌ها در به خاطر سپردن شکل حروف و مطابقت دادن آن با صدای حرف می‌باشد.»
در مطالعات کارشناسان، معمولا شیوع اختلال بیان نوشتاری به تنهایی مورد بررسی قرار نمی‌گیرد؛ چراکه وقوع این اختلال به تنهایی نادر است و معمولا با سایر اختلال‌های یادگیری اتفاق می‌افتد.
اما لازم به ذکر است که کودکان با اختلال بیان نوشتاری، دارای حس بینایی سالم هستند و از نظر دیدن شکل‌ها مشکلی ندارند، آن‌ها معمولا در شناسایی الفبا و اعداد، کپی کردن شکل‌ها، انجام محاسبات و حل مسائل ریاضی دچار مشکل می‌شوند.
رابطه اختلال بیان نوشتاری با توجه شنیداری
تحقیقات بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد، توجه شنیداری یک اصل اساسی در یادگیری است و پیش‌نیاز یادگیری درکی می باشد.
طبق پژوهشی که توسط محققین برروی کودکان ۹-۷ سال انجام شده، مشخص می‌شود که در میان دانش‌آموزان مبتلا به اختلال یادگیری و دانش‌آموزان عادی در توجه شنیداری تفاوت وجود دارد که می‌توان آن را ناشی از اختلال یا عدم رشد کامل سیستم شنوایی مرکزی دانست.
پس مشکل در توجه شنیداری روی بیان نوشتاری کودک نیز تاثیر خواهد گذاشت.
اما راهکارها چه هستند؟
ورزش ایروبیک: طبق تحقیقاتی که توسط محققان صورت گرفته می‌توان به این نتیجه رسید که انجام ورزش ایروبیک بر بهبود توجه دیداری و شنیداری کودکان با اختلال نارسایی توجه، موثر است.
بازی‌درمانی: یکی دیگر از روش‌های موثر برای بهبود اختلالات، بازی درمانی‌ست. بازی به عنوان شاه کلید سلامت و یک روش درست برای درمان کودک است. به کمک بازی می‌توان به دنیای مخفی کودک پی برد و احساساتی که او در بیان آن‌ها دچار مشکل می‌شود را به خوبی فهمید.
بازی بر پیشرفت تحصیلی کودک نزدیک تاثیر بسیاری دارد. کودک با بازی توانایی خواندن و ریاضیاتش بهبود میابد و درعین حال توانایی حذف محرک‌های شنیداری و تمرکز بیشتر نیز برای او ممکن می‌شود. طبق گزارشات، بازی‌درمانی اثربخش‌تر از دارودرمانی می‌باشد و در عین حال عوارض ناشی از مصرف دارو را نیز ندارد. پس بازی درمانی می‌تواند تغییرات مثبتی در پیشرفت نوشتار دانش‌آموزان با اختلال بیان نوشتاری به وجود آورد و پیشنهاد می‌شود در کنار سایر روش‌ها، در مراکز درمانی استفاده شود.
تمرینات توجه شنیداری
انجام تمرینات توجه شنیداری می‌تواند تاثیر به‌سزایی بر درمان اختلال بیان نوشتاری داشته باشد. ازجمله این تمرین‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• گوش دادن و تشخیص صداها: در مراکز درمانی این تمرین می‌تواند به این صورت انجام شود که برای کودک دچار اختلال یادگیری صدایی پخش شود (مثلا صدای ماشین، پرنده، بوق قطار، آبشار، باران و…) و از کودک خواسته شود که هر صدا را تشخیص دهد. البته اینکار به روش‌های دیگر توسط والدین هم می‌تواند انجام شود.
• تشخیص محل تولید صدا: در این تمرین، کودک باید با بستن چشمان خود تشخیص دهد که منبع تولید صدا کجاست.
• تشخیص بلند یا آهسته بودن صدا
• دنبال کردن صدا: همانطور که از اسم تمرین هم مشخص است، کودک باید بتواند با چشمان بسته صدا را دنبال کند و به منبع صدا برسد.
• تمرین حافظه شنیداری: در این تمرین کودکان باید کلمات، اعداد یا ترکیبی از هر دو را به خاطر بسپارند و هنگامی که از او خواستید آن‌ها را به شما بگوید. (بهتر است که از آسان شروع کنید و کم کم با پیشرفت کودک آن را دشوارتر کنید.)
• ادامه داستان را تو بگو!: می‌توانید این کار را در قالب بازی انجام دهید، یک داستان ساختگی را شروع کنید و به طور نوبتی با کودک، یک جمله به آن اضافه کنید. برای مثال: مادر یا درمانگر: من یک ناخدا هستم. کودک: من یک ناخدا هستم که لباس سفید پوشیده و آماده سفر است. مادر یا درمانگر: ادامه داستان… .
توجه داشته باشید که تمام تمرین‌های بالا می‌تواند در قالب بازی انجام شود تا کودک احساس شادی داشته باشد و راحت‌تر این تمرین‌ها را انجام دهد و تاثیرگذاری آن هم بیشتر شود.