اختلالات یادگیری
تاثیر آگاهی واجی بر سرعت خواندن
مرداد
انسان موجودی اجتماعی‌ست و نیاز به برقرار کردن ارتباط با دیگران دارد. یکی از اصلی‌ترین راه‌های ارتباطی با افراد و محیط پیرامون، خواندن نوشته‌هاست. مهارت خواندن در عصر حاضر، جزء جدا نشدنی در رشد و سعادت می‌باشد. دردنیای امروزی، انسان از طریق خواندن می‌تواند اطلاعات نوشتاری موجود در کتاب‌ها، فایل‌های کامپیوتری، نشریات و … را رمزگشایی کند و درجوامع پیشرفته کنونی انتظار می‌رود که همه کودکان توانایی خواندن داشته باشند.
از آنجا که اکثر افراد، این پروسه را به راحتی طی می‌کنند، کمتر متوجه پیچیدگی‌های آن می‌شوند. درحالی که تشخیص نمادهای نوشتاری و صدای آن‌ها کاری شگفت انگیز است. درواقع مهارت خواندن نیازمند یک سری توانمندی‌های از پیش تعیین شده نظیر: حافظه کوتاه مدت برای عناصر صوتی، آگاهی از واج، دایره لغات ذهنی، آگاهی بر قوانین نگارش و املا و شناسایی نوشتارها و نمادها و ترکیب آن‌ها با یکدیگر می‌باشد. بنابراین یادگیری خواندن نیاز به مهارت‌های شناختی اولیه دارد.
کودکانی که با برخورداری از این مهارت‌ها وارد مدرسه می‌شوند عملکرد بهتری نسبت به کودکانی دارند که در این مهارت‌ها ضعیف هستند.
یکی از این مهارت‌ها، آگاهی واج‌شناختی است. ما در این مقاله سعی داریم تا تاثیر آگاهی واج‌شناختی بر سرعت خواندن را بررسی کنیم.
اما پیش از بررسی تاثیر آگاهی واجی بر سرعت خواندن، بیایید ببینیم واج چیست:
واج چیست؟
واج کوچکترین واحد آوایی‌ست؛ یک کلمه می‌تواند با تغییر یک واج معنی‌اش تغییر پیدا کند. برای مثال کلمه‌های: «کار» و «بار» با تغییر یک واج، معنای آن‌ها به طور کلی تغییر پیدا کرد.
آگاهی واج‌شناختی به چه معناست؟
آگاهی واج‌شناسی یعنی دانستن اینکه یک کلمه از چند هجا تشکیل شده و ساختار آوایی آن به چه صورت است. در واقع با دانستن و تشخیص هجاها، مهارت خواندن تقویت می‌شود و پیدا کردن ارتباط بین کلمات نوشته شده و کلماتی که گفته می‌شود تناسب برقرار می‌شود.
به زبان ساده‌تر واج‌شناختی شامل مهارت‌هایی مثل: تشخیص کلمات با صداهای آغازین یکسان مثل «سیب، سیر» و یا با صداهای انتهایی یکسان مثل «میز، تیز» می‌باشد.
البته تعاریف دیگری برای واج‌شناختی وجود دارد؛ برخی واج‌شناسی را «حساسیت به صداهای زبان شفاهی» و برخی دیگر نیز آن را «آگاهی از صداها» تعریف می‌کنند.
به طور قطع درک از الفبا و واج‌ها عناصر اصلی در یادگیری خواندن و سرعت بخشیدن به آن هستند. درواقع بین آگاهی واج‌شناختی و خواندن و حتی نوشتن، ارتباط دو طرفه وجود دارد پس تمرین مرتب و کسب تجربه متعدد در خواندن و نوشتن، خود می‌تواند سبب درک بهتر واج‌ها و افزایش سرعت در خواندن متن‌ها شود.
نکته: قبل از آنکه کودک بتواند به واج‌ها آگاهی پیدا کند و مهارت‌های خواندن خود را تقویت کند، احتیاج دارد جهت‌یابی درستی داشته باشد؛ یعنی چه؟
با توجه به مطالعات انجام گرفته معلوم شد که بسیار از کودکان که مشکل نارساخوانی دارند، اغلب در پیدا کردن جهت خواندن کلمات دچار مشکل می‌شوند. البته لازم به ذکر است که درصد این قبیل اختلالات کم است.
تاثیر آگاهی واجی بر درستی و سرعت خواندن
مطالب این قسمت، طی آزمایشی که روی ۶۰ دانش آموز دختر با عقب ماندگی ذهنی در پایه دوم ابتدایی انجام شده، نتیجه گرفته شده‌اند.
در این آزمایش، دانش آموزان باید به مدت سه ماه آموزش آگاهی واج‌شناختی می‌دیدند و قبل و بعد از این آزمایش از آن‌ها آزمونی گرفته می‌شد که تاثیر آگاهی واجی را بر میزان سرعت و دقت آن‌ها در خواندن را نشان می‌داد.
نتایج این آزمایش نشان داد رابطه مستقیمی میان آگاهی واج‌شناختی و سرعت و درست خواندن کلمات وجود دارد.
علاوه بر نتایج آزمایش، گروهی از فعالان در این زمینه مانند: هلمکی و همکاران او بیان می‌کنند که کودکان عقب مانده ذهنی بدون آموزش آگاهی واجی در مهارت خواندن پیشرفت نخواهند کرد و مشاهده کردیم که نتایج آزمایش هم همین را به ما می‌گویند.
اما راهکار چیست؟
برپایه مطالعات انجام گرفته در این زمینه، با ترکیب آموزش‌های آگاهی واج‌شناختی با فعالیت‌های کلاسی دانش آموزان، می‌توان مهارت‌های خواندن آن‌ها (که شامل درست خواندن، سرعت در خواندن و درک مطالب می‌شود) را تقویت کرد. نتایج آزمایش نیز نشان می‌دهد بعد از یک دوره سه ماهه آموزش واج‌شناختی، سرعت خواندن کودکان پشرفت داشته است؛ پس با مطالعات انجام شده هم‌خوانی دارد.
به طور کلی با ورود کودکان به اول ابتدایی، کودکان یاد می‌گیرند که چطور کلمات را بخوانند و توانایی آگاهی واج‌شناختی آن‌ها افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند؛ زیرا کودک با یادگیری واکه‌ها و همخوان‌ها توانایی ترکیب و تفکیک کردن آن‌ها را پیدا می‌کند. بنابراین توانایی تشخیص اجزاء تشکیل دهنده متن و کلمات توسط او بهتر می‌شود و در نتیجه مهارت درست خوانی او رشد می‌کند. از طرفی این امر باعث شناسایی سریع‌تر کلمات می‌شود که باعث افزایش سرعت خواندن متون خواهد شد.
لازم به ذکر است که این آزمایش در مناطق مختلف دیگری نیز انجام شد که نتایج مشابهی داشت و این نشان از قابل اطمینان بودن نتایج می‌دهد.
آموزش درخصوص واج‌شناختی تنها منحصر به کودکانی که به مدرسه می‌روند نیست. کودکان از چهار سالگی می‌توانند تحت نظر واحدهایی مثل: مهدهای کودک‌ها، آمادگی‌ها و پیش‌دبستانی‌ها قرار گیرند و برنامه‌های آموزشی واج‌شناختی را در قالب بازی انجام دهند. درصورتی که ضعف کودکی در این زمینه شناسایی شد، می‌توان برای پیشگیری از مشکلات خواندن برای برنامه‌های تخصصی‌تر اقدام کرد.
اما راهکار دیگر مربوط است به درمانگرها:
گفتاردرمانگرها از ارتباط بین سیستم صدا، گفتار و نشانه‌های نوشتاری آگاه هستند و با چگونگی رشد این سیستم آشنایی دارند. آن‌ها باید به آگاهی واج‌شناسی کودکان اهمیت دهند و تاثیر آن‌ها را بر ناتوانی کودکان در خواندن و نوشتن در نظر بگیرند. زیرا کودکان دچار اختلالات گفتاری، مستعد مشکلات در زمینه خواندن و نوشتن هستند. بنابراین گفتاردرمانگران باید با استفاده از برنامه‌های آموزش واج‌شناختی، در تقویت مهارت‌های خواندن کودکان تلاش کنند.
اما کمک به کودکان دچار این اختلال، تنها توسط مراکز ویژه اختلالات یادگیری، متخصصان غربالگری پایه اول دبستان و درمانگرها صورت نمی‌گیرد، والدین نیز می‌توانند در این مسیر کمک شایانی به کودکان خود داشته باشند؛ به عنوان نمونه آن‌ها می‌توانند به کمک وسایل آموزشی، کتاب‌ها و نشریات کودکان در زمینه واج‌شناختی مهارت کودک خود را تقویت کنند.
پس می‌توان بیان کرد، آگاهی واج‌شناختی با احتمال بسیار بالا رابطه مستقیمی با سرعت و درست خواندن مطالب دارد و با تقویت آن در مدارس و کلاس‌ها می‌توان بر مهارت‌های خواندن کودکان تاثیر مثبتی ایجاد کرد.